Ιστορικό

Στα πρώτα χρόνια της κυπριακής ανεξαρτησίας, οι συγκρούσεις του 1963-1964, η αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων πολιτειακών αξιωματούχων από τις αρχές της Δημοκρατίας και η δημιουργία τουρκοκυπριακών θυλάκων διαφοροποίησαν το τοπίο σε επίπεδο θεσμών και καθημερινότητας, μεταξύ των δύο κοινοτήτων του νησιού, όπως τις ορίζει το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά και ως προς την πολιτειακή και εκλογική κανονικότητα. Η επιβολή του απριλιανού καθεστώτος στην Ελλάδα, το 1967, είχε, τελικώς, τον καθοριστικό ρόλο: Η δικτατορία των συνταγματαρχών απέσυρε την ελληνική Μεραρχία από την Κύπρο, απογυμνώνοντας την άμυνα του νησιού και παρασκηνιακά ευνόησε την εμφάνιση και την τρομοκρατική δράση παράνομων οργανώσεων, με κυριότερες το «Εθνικό Μέτωπο» και την ΕΟΚΑ Β΄. Αποκορύφωμα αυτής της υπονόμευσης ήταν το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 εναντίον της κυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το πραξικόπημα επικράτησε στη Λευκωσία ύστερα από μερικές ώρες, ωστόσο ένας βασικός στόχος, η δολοφονία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, δεν επιτεύχθηκε, αφού κατάφερε να διαφύγει από το περικυκλωμένο Προεδρικό Μέγαρο, πριν αυτό γίνει παρανάλωμα του πυρός. Οι συγκρούσεις για την επικράτηση του πραξικοπήματος είχαν πολλά θύματα, γύρω στους 100 νεκρούς, εξαιτίας της αντίστασης στο Προεδρικό, στην Αρχιεπισκοπή, στην περιοχή του Αρχηγείου της Αστυνομίας, και αλλού.

Πέντε ημέρες αργότερα, το πρωί του Σαββάτου, 20ής Ιουλίου 1974, η Κύπρος, σπαρασσόμενη και διαιρεμένη από το προηγηθέν πραξικόπημα, δέχθηκε από αέρος και θαλάσσης τουρκική στρατιωτική επίθεση («επιχείρηση Αττίλας»). Η Τουρκία επικαλέστηκε ως δικαιολογία της εισβολής τα «επεμβατικά της δικαιώματα», «που απέρρεαν από τις συμφωνίες εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας», αλλά και «τους κινδύνους που διέτρεχαν οι Τουρκοκύπριοι από την επικράτηση του πραξικοπήματος». Η τουρκική εισβολή διεξήχθη σε δύο φάσεις (20-22 Ιουλίου και 14-16 Αυγούστου 1974), αφού στο ενδιάμεσο διάστημα οδηγήθηκε σε ναυάγιο η Διάσκεψη της Γενεύης για το Κυπριακό, εξαιτίας των υπερβολικών τουρκικών αξιώσεων. Τις ίδιες μέρες, στις 23 Ιουλίου 1974, ο «πρόεδρος» της πραξικοπηματικής «κυβέρνησης» Ν. Σαμψών υποχρεώθηκε να παραιτηθεί. Αντίστοιχα, στην Ελλάδα κατέρρευσε η δικτατορία και επανήλθε η δημοκρατία υπό το βάρος της κυπριακής τραγωδίας.

Στην πρώτη φάση της εισβολής τα τουρκικά στρατεύματα είχαν καταλάβει την Κερύνεια, το μεσημέρι της 22ας Ιουλίου 1974, ενώ στη διάρκεια της εκεχειρίας η τουρκική προέλαση συνεχίστηκε, παρά την απέλπιδα αντίσταση των δυνάμεων της Εθνοφρουράς και της ΕΛΔΥΚ. Οι τουρκικές δυνάμεις προωθήθηκαν στις δυτικές κορυφές του Πενταδακτύλου και στις 6 Αυγούστου, ύστερα από φονικές μάχες, κατέλαβαν τις μεγάλες κωμοπόλεις του Καραβά και της Λαπήθου.

Στις 14 Αυγούστου 1974 τα τουρκικά στρατεύματα εξαπέλυσαν τον δεύτερο γύρο της εισβολής («Αττίλας 2»), που είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση της ζώνης κατοχής στα σημερινά επίπεδα (Γραμμή Μόρφου – «Πράσινη γραμμή» Λευκωσίας - Αμμόχωστος). Σε αντίθεση με τον πρώτο γύρο της εισβολής, η τουρκική υπεροπλία τόσο σε πολεμικό υλικό όσο και σε στρατιωτικές δυνάμεις είχε μεταφερθεί και στο κυπριακό έδαφος, ενώ η αεροπορία και το ναυτικό συνέχισαν ανενόχλητα τις επιχειρήσεις τους. Χιλιάδες ελληνικού πληθυσμού εγκλωβίστηκαν λόγω της τουρκικής προέλασης, ενώ αυτή την περίοδο χάθηκαν οι περισσότεροι αγνοούμενοι. Από τότε έχει επιβληθεί η «γραμμή Αττίλα» που διαχωρίζει τεχνητά την Κύπρο, παρά τη διεθνή καταδίκη όπως αποτυπώθηκε σε σειρά ψηφισμάτων της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.

Πέτρος Παπαπολυβίου
Ιστορικός, Αναπληρωτής Καθηγητής,
Κοσμήτορας Φιλοσοφικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Κύπρου

Φωτογραφικό Υλικό